Krig og fred

Då dei store opptøyane mot det russisk-vennlege regimet starta her vinteren 2014, følgde eg først spent med – så engasjerte eg meg i ukrainarane sin kamp for fridom. Eg tok det opp i Stortinget, skreiv artiklar og heldt talar på støttemarkeringar i Oslo.

No står eg her, på Maidan-plassen, og det var som om Kyiv var sitt fredelege og storslegne «eg». Ein heilt vanleg morgon. Så fredeleg, tenkjer eg, som om alt var normalt. Men alt er ikkje lengre normalt. 

Ved Mykhailivska-plassen står utbomba bilar og stridsvogner frå krigen. Rundt monumentet av den heilage Olga av Kyiv heng det ein militær ryggsekk. Lenger opp, på plassen ved St. Sofia-katedralen står ein fredsam, hjarteforma statue. Men også den dekt av krigens minne – lys og blomar til minne om falne i fronten. Normalt er det heller ikkje at flyalarmen går, og vi har fem minutt på å kome oss i tilfluktsrommet. Eller å sjå  ambulansane som strøymer mot jernbanestasjonen for å ta imot dei som kjem inn såra frå fronten i aust med toga.

Bistand gjer ein skilnad

Ukraina er i krig. Dei er under åtak frå sin mektige nabo i aust. Og det er grunnen til at eg, som direktør i Norad, er på besøk.

Norge har tileigna vårt suverent største bistandsprogram til eitt enkelt land, nemleg Ukraina, gjennom Nansen-programmet. Eit samla Storting har forplikta seg til ei støtte på 75 milliardar kroner, militær og sivil, over fem år. Det er heile 15 milliardar kroner i året. Den sivile delen av programmet, som i år er om lag halvparten, blir forvalta av Norad på vegne av Utanriksdepartementet. 

Eg har ofte sett den direkte nytta av bistand og skilnaden den kan gjere i livet til menneske. I Ukraina får eg sjå det igjen.

Under fullskalainvasjonen av Ukraina nådde russarane nesten Kyiv. Berre ein liten times køyring frå hovudstaden ligg småbyen Butsja som var okkupert av russiske styrkar i ein månads tid.

Den lokale skulen vart basen til dei russiske soldatane, der dei sov, jobba og drakk. Dei forlét den med knuste vindauge og veggane tagga ned. Skulen er skoten igjennom og treft av rakettnedslag, og barnehagen i nabohuset er bomba i stykker. Det vil ta tid å lege såra påført skulen og elevane som går der. No blir skulen bygd opp igjen av Flyktninghjelpen med norske bistandspengar. 

Lokal helsedekning

I område med dårleg helsedekning er det ekstra krevjande å hele dei fysiske og psykiske såra. Dei mobile helseteama til Røde Kors sørgjer for at grunnleggande helsehjelp er tilgjengeleg for mange som elles ikkje ville fått det. Dei som treng det, kan sendast vidare til sjukehus eller klinikkar for psykisk helsehjelp. Med norske bistandspengar. 

Eg har ofte sett den direkte nytta av bistand og skilnaden den kan gjere i livet til menneske. I Ukraina får eg sjå det igjen.

Eit eldre ektepar som hadde huset fullt av russiske soldatar fortel meg om skrekken ved det russiske inntoget. Huset har nokre skadar frå striden utanfor, men den største skada fryktar dei at barnebarnet på tre år har fått. Han måtte vettskremt vere vitne til at russiske soldatar rulla inn i nabolaget mens foreldra var borte. No får familien ei lita kontantoverføring for å klare seg. 

Som mange stader i verda overgår gjestfridomen kva ein kan fatte. Eg blir bydd på eit dampa brød fylt med søte kirsebær, og seier som sant er at eg liker det, og har straks fått tilbod om ein heil pose.

Får materialer til å byggje heimane opp att

Ikkje langt unna besøker vi ei kvinne på min alder og mora hennar. Huset til mora vart bomba sønder og saman, men no er dei i gang med å byggje det opp igjen gjennom ei støtteordning frå Flyktninghjelpen. Ein kan hente alle materiala ein treng på eit lokalt byggvarehus for sjølve eller ved hjelp av andre byggje opp bustaden sin igjen. Kvinna ønsker at mora skal kunne døy på staden ho har levd heile livet, og huset er no på veg opp. Norske bistandsmidlar finansierer denne hjelpa. 

Er det samanheng mellom bistanden Ukraina får og deira militære motstand, spør nokon meg. Ja, meiner eg. For å vinne krigen og å overleve som stat må samfunn og statsapparatet fungere.

I fjor vinter kjøpte Norge gass og elektrisitet til den kalde vinteren. Dette var kritisk viktig for å varme opp hus og lage mat, men og avgjerande for industri og forsvar. Utan denne støtta hadde rett og slett ikkje mange ukrainarar hatt mogelegheit til å varme opp husa sine. Tenk på det, ein kald haustdag.

Vi betalar og for at staten skal drive helsehjelp og utdanning. Tilgang til helseteneste trengst meir enn nokon gang i eit land under åtak. Det same gjeld for utdanning. Ukraina kan ikkje la ein generasjon barn stå utan skulegang, og dermed møte framtida hjelpelause.